Met de hartelijke Gluten van Zappa

Zwangere dames die veel graanproducten eten, hebben een veel hogere kans op een kind met type 1 Diabetes (T1DM). Uberhaupt is het consumeren van gluten inmiddels duidelijk gelinkt aan het ontwikkelen van T1DM, naast Coeliakie uiteraard. Nog geen tijd voor paniek, maar op termijn wellicht een reden om de schijf van vijf eens wetenschappelijk onder de loep te nemen. Naast Coeliakie en T1DM wordt er een relatie gelegd tussen gluten en depressie, (cerebellaire) gluten ataxie, Irritable Bowel Syndrome, Polycysteus Ovarium Syndroom en nog zo een aantal zaken. Inname van gluten verandert aantoonbaar de samenstelling van bacterien in de darm, wat naast genetische aanleg waarschijnlijk de belangrijkste redenen zijn van bovenstaande aandoeningen. Coeliakie en T1DM komen steeds vaker voor en brengen behoorlijke morbiditeit en mortaliteit met zich mede. Beide aandoeningen hebben een enorme impact op het welbevinden.

Wie wel eens getracht heeft een eikel of een paardenkastanje te eten, weet dat zaden beschermingsmechanismen hebben ingebouwd, om zich te kunnen ontwikkelen tot boom of plant. Ze smaken vies, zoals de eikel en de paardenkastanje. Ook een graankorrel heeft er geen belang bij opgegeten te worden, en logischerwijze zijn de gluten toegevoegd. Een koe weet dat, respecteert de zaadjes en eet alleen de volwassen plant. Ieder mens reageert met het complementsysteem –het meest basale deel van het immuunsysteem– op de inname van gluten. Als ook de hogere functies van ons immuunsysteem erop reageren, dan gaat het dus echt mis. Das lastige informatie om aan mensen te verkopen. Iedereen eet toch al generaties lang brood? Nou is dat ook zo, maar wat nou als de relatie tussen inname en klachten niet heel duidelijk is, maar heel complex en subtiel. En dat er wellicht ook positieve effecten meetbaar zijn. Vergelijk het met de winning van koper. De westerse technologie was onmogelijk zonder kopermijnen. Jammer genoeg is dat ook een gigantische bron van vervuiling en vernietiging van ecosystemen. Elk voordeel heb ze nadeel zeg maar.

Voor het ontwikkelen van T1DM worden onder andere, als negatieve, wetenschappelijk aangetoonde factoren gezien gluten, bevalling per keizersnede, veranderingen in de darmflora, laag vitamine D gehalte en zoals genoemd gluten intake van de moeder. Juist bepaalde parasieten en bacterien beschermen tegen het ontwikkelen van T1DM (wat ook weer aansluit bij de gedachte dat we “te schoon” leven), net als borstvoeding en een gluten vrij dieet, hoe kan het ook anders. Steeds meer wordt de darm beschouwd als de motor van ons immuunsysteem – als onze darmflora verandert door gluten of bijvoorbeeld antibiotica, dan heeft dat consequenties. Uit steeds meer studies blijkt dat dan ook. Toch worden volkoren producten nog gezien als gezond, maar hoe lang nog. Zeker gezien glyfosaat (Bayer) gebruikt wordt in de graanteelt, en dat glyfosaat in bijna de gehele westerse wereld in de urine van kinderen en volwassenen wordt teruggevonden, met nog onbekende gevolgen voor bijvoorbeeld onze darmflora. Als u zich er nog niet over opgewonden heeft, dan zou ik u aanraden er eens in te verdiepen. Neem eens een schaaltje muesli in de ochtend en dikke kans dat er ongevraagd glyfosaat mee naar binnen gaat. Ik wordt daar een beetje treurig van.

Ik moest daar aan denken, toen ik het RIVM rapport “Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018” las (VTV). Het rapport (https://www.vtv2018.nl/synthese-vtv-2018-een-gezond-vooruitzicht ) verschijnt elke vier jaar en je wordt ook daar een beetje treurig van, ondanks dat het dit keer “Een gezond vooruitzicht” heet. Ik kan iedereen aanbevelen het rapport te lezen, we zullen echt vreselijk aan de bak moeten, als artsen en als maatschappij. Als we niet als de sodemieter van de bank afkomen om meer te bewegen en beter te eten, dan is volgens de VTV over 20 jaar 60% van Nederland te dik. Daarnaast vergrijzen we, mede dankzij betere preventieve medicatie, en zijn er te weinig jonge mensen om de zorg voor de ouderen uit te voeren en te bekostigen uit belastingen. In hetzelfde VTV, wordt de noodklok geluidt over de mentale toestand van alles wat na de eeuwwisseling is geboren. Maatschappelijke stress, social media, er worden terecht een aantal zaken genoemd. Ik mis dan nog het slechte eetgedrag, dat niet slechts een effect heeft op het gewicht. Buiten spelen en sporten wordt steeds zeldzamer, veel mensen zitten op een kantoor waar vitamine D productie onmogelijk is en hun kroost zit “op de buitenschoolse”.

Vandaag was ik wat vroeger mijn kinderen halen van school, hier in Nieuw Zeeland. Ondanks dat het slechts 10 graden is, dragen de kinderen bijna allemaal een korte broek en driekwart heeft geen schoenen aan. Heerlijk rennen over het schoolplein op je blote voeten, en het “grasveldje” wat bij school hoort is drie voetbalvelden groot. Dat zit wel goed in Nieuw Zeeland; het is met name het DNA en de sociale klasse die bepalen of je te zwaar wordt, naast de broodjes spaghetti uiteraard.

Ook dat vinden we terug in het VTV – overgewicht en lage sociaaleconomische status gaan hand in hand. Tezamen met roken, diabetes en bewegingsarmoede als belangrijkste factoren voor dementie, ziet het er bar en boos uit. Dik, vergeetachtig en bejaard met een tekort aan verzorgenden en torenhoge kosten die onmogelijk zijn op te brengen door een immer slinkende hoeveelheid jongeren. Op een lezing over preventie een jaar of vijf geleden toonde de spreker –een internist met een bak ervaring en nog meer humor- een cartoon. Een stokoude man zat kreupel en gekromd op de onderzoeksbank, naast hem een dokter, met in de tekstballon: “nou weet je waar je al die jaren die pillen voor hebt geslikt, nu kan je nog een tijdje genieten!”

Ik heb een redelijk aantal 90-plussers op mijn naam hier in Nieuw Zeeland, prachtige oude mannen en vrouwen die keurig op gewicht zijn, slechts drie pillen of zo slikken, altijd hard gewerkt en gespaard. Het kan dus wel, en het RIVM heeft goede hoop dat er iets gaat veranderen zodat Nederland ook een betere toekomst heeft dan waar het nu op afstevent. Persoonlijk heb ik daar een hard hoofd in. Meestal verandert men pas iets, als het niet anders kan.

Zoals ik al eens eerder schreef, zo lang als dat mensen ongestraft ongezond gedrag kunnen vertonen, zonder de financiele consequenties te ervaren, zo lang als dat gekoesterd wordt verandert er niets in mijn optiek. Er wordt ook geen zinnig alternatief geboden. In de hele natuur wordt spaarzaam en doelmatig omgegaan met middelen en heeft elk gedrag consequenties. Het steeds meer wegnemen van die consequenties sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw, lijkt debet te zijn aan de huidige problematiek – en dat geldt in de gehele westerse wereld. Sommige landen doen het iets beter, anderen slechter. Gekoppeld aan het afschuiven van de verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid, naar bijvoorbeeld de arts, is er een dodelijke cocktail ontstaan.

Geschokt was ik over het item “de meeste mensen eten niet volgens de richtlijnen gezonde voeding” in het VTV. De uitgevraagde 269 professionals uit de zorg waardeerden dat als weinig belangrijk. Ik dacht toch echt dat het “onze” Hippocrates was die zei: “Laat voedsel uw medicijn zijn, en uw medicijn voedsel.” Misschien is dat wel wat er mis is. Zouden zelfs artsen menen dat we alles ongestraft naar binnen kunnen schuiven? Ik hoop het niet. We hebben al een overheid die meent ongestraft 500 miljard te kunnen lenen, als staatsschuld, zonder de consequenties te onderkennen. Naast de bekostiging van de vergrijzing, zijn we dan ook nog opgezadeld met de aflossing van die onmogelijke schuld, aan private banken. Wat is er toch loos? Ik vraag me steeds meer af of de oplossingen voor de problemen wel oplosbaar zijn door van bovenaf opgelegde maatregelen, die bovendien ook altijd belastinggeld kosten. 

“A recent survey of North American males found 42% were overweight, 34% were critically obese and 8% ate the survey.” – Banksy

Ik merk dat ik wat vraagtekens heb bij het lezen van het VTV: “Een aantal van de grote opgaven waar we voor staan zijn complex van aard, en kunnen het best aangepakt worden met een integrale en persoonsgerichte aanpak. Dit vraagt inzet van veel verschillende partijen: van beleidsmakers, zorg- en volksgezondheidsprofessionals, onderzoekers, burgers én van maatschappelijke stakeholders zoals patiëntenorganisaties, gezondheidsfondsen, zorgverzekeraars, werkgevers, industrie, detailhandel en scholen.” Wellicht ben ik niet juist in mijn analyse, maar zijn we niet juist in de huidige situatie verzeilt geraakt doordat de genoemde partijen steeds getracht hebben de kar te trekken voor de burgers? Hoort die burger niet als eerste genoemd te worden? Het is toch immers hun probleem?

Oh, u heeft moeite de tering naar de nering te zetten? Stem op ons, dan halen we nog wat geld weg ergens. Ik moet ineens denken aan jicht, dat was een eeuw of wat geleden een aandoening van de rijken, nu is kennelijk iedereen rijk. Wat is er toch loos? 

“In 2012 about 56 million people died throughout the world; 620,000 of them died due to human violence (war killed 120,000 people, and crime killed another 500,000). In contrast, 800,000 committed suicide, and 1.5 million died of diabetes. Sugar is now more dangerous than gunpowder.” – Yuval Noah Harari, Homo Deus: A History of Tomorrow

Gisteren sprak ik een moeder en haar zoon van tien met een BMI van 33. Ik vroeg haar naar eetgewoonten. Het antwoord: “Ik ben vroeg de deur uit, en oma brengt hem dan naar school. Onderweg haalt ze dan een Pie (deegwaar met vlees)”. Ik informeerde of ze wellicht de mogelijkheid had om tevoren boodschappen te doen, zodat er alternatieven zijn. “Jazeker, dat doe ik ook wel op mijn vrije dagen, maar hij” -ze wees naar het kind- “wil dan altijd chips mee voor zijn lunch”. Deze dokter vroeg wie de chips kocht en het toeliet, waarop moeder en zoon in lachen uitbarsten omdat ze ook wel begrepen dat er iets scheef ging. En omdat hij vandaag naar de dokter moest, konden ze ontbijten met hamburgers bij de McDonalds… nee, ik verzin het niet.

En dat is het; anno nu is het echt geen kunst meer om te weten te komen wat gezond is. Dokter Frank en collega Hanno Pijl hebben fantastische boeken geschreven in Jip en Janneke taal en kan men iedere patient aanbevelen. Hier in Nieuw Zeeland was het even zoeken, maar Pete Evans is een kok uit Australie en die kookt gezond en koolhydraatarm in een heel aantal boeken. Toevalligerwijs zat ik tijdens een duiktrip op Fiji ineens met hem in een boot. Zo is de wereld maar klein, nietwaar?

De tijd lijkt rijp om de burger weer aansprakelijk te maken voor zijn gezondheid. Dat ligt ethisch heel lastig, maar financieel gezien moeten we straks wel, tenzij er een gigantische ommezwaai wordt gemaakt. Iemand hoeft dan niet per se af te vallen of een HbA1c te hebben van 64 of roken te stoppen, alleen gaat dan de premie omhoog. Terug naar de voorspelling van het RIVM – als over twintig jaar ongeveer 60% van Nederland te zwaar is, dan betekent het dat het kleinere deel van de bevolking die wel op een gezond gewicht zit, betaalt voor het ongezonde gedrag van het gros. Financiele krapte zou derhalve heel wel een einde kunnen maken aan het solidariteitsbegrip zoals we dat nu kennen. De totale kosten voor de gezondheidszorg zullen tegen die tijd 174 miljard bedragen volgens het rapport. “Gelukkig” doet de ECB erg zijn best om de inflatie omhoog te krikken, dus tegen die tijd is de koopkracht van een euro ook flut, maar toch. Kanker, cardiovasculaire problemen, psychiatrie en dementie cq vergrijzing gaan grote financiele gevolgen hebben voor de samenleving. Mijn zorgen zijn extra groot, omdat de eerste tekenen van een financiele crisis zich af beginnen te tekenen, waarbij ik bang ben dat de komende tien jaar er geen economische groei gaat plaatsvinden. 

Ik zie er niet een twee drie van komen dat beleidsmakers en artsen het bovenstaande gaan steunen. Het ligt te gevoelig en is nou niet bepaald een speerpunt om gekozen te worden als politieke partij als je dit in je programma zet. Totdat het 2050 is, gezondheidszorg echt te duur is geworden en de kosten niet langer gedragen kunnen worden door de werkende bevolking – als het kalf verdronken is, dan dempt men de put immers.

“Daarnaast is brede samenwerking nodig: niet alleen tussen verschillende soorten zorgprofessionals, maar ook over de grenzen van volksgezondheid en zorg heen. Integraal beleid vergt naast lokaal initiatief óók samenwerking tussen ministeries, zeker als het gaat om de fysieke en sociale leefomgeving.” Ik hoop dat het RIVM en andere partijen zich afzijdig houden van hoe wij als zorgprofessionals samenwerken. Daar hebben we geen nieuwe regels voor nodig, of een nieuw duur adviesorgaan; als we ze nodig hebben vragen we ze gerust wel om advies. Na het drama van de SSFH en het dubieuze InEen mogen professionals er hopelijk zelf voor kiezen met wie en hoe we de zorg rondkrijgen. Huisartsenzorg kost slechts 4% van de 100 miljard die er totaal in de zorg rondgaat; mensen hebben nog steeds veel vertrouwen in ons en we zijn meestal niet alleen dokter, maar ook raadsman of -vrouw, psychiater, cardioloog en internist tegelijk, en begeleiden rouw, gezondheid, ziekte en het sterfbed. Als ik het zo opschrijf wordt ik er zelf een beetje trots op. Wat is het toch een prachtig vak.

Enfin, wat me verder opviel in het VTV rapport, was de onverschilligheid van zorgprofessionals ten aanzien van antibiotica resistentie. Ik zou ze allen willen uitnodigen hier in Nieuw Zeeland te komen kijken. Het aantal antibiotica voorschriften ligt hier een factor 2,2 hoger. Antibiotica, met name op jonge leeftijd, is geassocieerd met overgewicht en Diabetes type 2 op latere leeftijd. Laten ze hier in het land der Kiwi’s daar nou een vreselijk probleem mee hebben. En met resistentie. Go figure.

Er stond ook iets heel moois in het VTV ten aanzien van de opgave om zelfstandig wonende ouderen met dementie en complexe problematiek in goede banen te leiden. Men ziet een rol weggelegd voor een “Flexibele opstelling van professionals rondom burgerinitiatieven die buiten de kaders gaan”. Grote klasse van het RIVM om dit toe te juichen, het zou wel eens het belangrijkste instrument kunnen zijn om van dit destructieve, onbetaalbare pad af te geraken. Wellicht kan deze gedachte ook in de andere “probleemgebieden binnen de gezondheidszorg” door dringen. En wellicht is daar een rol voor ons in weggelegd. Of kunnen we die zelf creeren, en de Overheid herinneren aan dit rapport. Het roer omdenken. 

“Without deviation from the norm, progress is not possible” – Frank Zappa

Huib Rutten, Doctor, Sociophilosopher