Het ziekenhuis in Auckland meldt enkele weken geleden dat er mogelijk een patiënt met het coronavirus (2019-nCoV, letaliteit minder dan vier procent) is opgenomen; een Chinese student die recent uit de provincie Hubei reisde, het epicenter van de epidemie. Dan komt zoiets griezeligs dichtbij. En toeval of niet, in dezelfde provincie, in Wuhan’s Instituut voor Virologie, wordt onderzoek gedaan (Dr Peng Zhou) naar coronavirussen en vleermuizen. Die kleine beestjes kunnen behoorlijk ontwrichtend werken. Prima, want de prijs van kreeft gaat omlaag in Nieuw Zeeland vanwege belemmering export naar China. De financiële markten reageren er ook onrustig op en men spreekt over zwarte zwanen.
Een continent verder vreten miljarden sprinkhanen Oost Afrika leeg: er wordt gesproken over de ergste plaag in 70 jaar. Aangezien daar geen economische wonderen worden verricht, zal die ramp zich voltrekken zonder consequenties voor de beurzen. In mortaliteit echter kunnen de virussen en de sprinkhanen gerust een wedje leggen.
Deze zomervakantie (ja, de Kerst is hier einde schooljaar, zes weken later beginnen ze weer) had ik Professor Jared Diamond mee – zijn boek Collapse. Eerder had ik al Guns, germs and steel van zijn hand gelezen, fantastisch. Collapse verhaalt waar de mens de fout in is gegaan, in haar strijd om het bestaan – Vikingen, Paaseiland, IJsland en nog zo wat – over een halve eeuw hoop ik dat ze boeken vol schrijven over deze tijd. We staan aan de vooravond van een nieuw decennium, en diverse journalisten hebben de vrijheid genomen ook deze jaren twintig om te dopen tot “Roaring Twenties”. Ik geef er maar eens een slinger aan.
Infectious diseases introduced with Europeans, like smallpox and measles, spread from one Indian tribe to another, far in advance of Europeans themselves, and killed an estimated 95% of the New World’s Indian population. Jared Diamond
James Parkinson beschreef in 1817 de vreselijke ziekte die daarna immer met zijn naam verbonden bleef. Artsen kennen en herkennen de aandoening maar al te goed, maar hebben tegenwoordig meer te maken met de Wet van Parkinson – naamgenoot Cyril Northcote Parkinson beschreef in 1958 hoe het Engelse rijk afbrokkelde, maar gek genoeg steeg het aantal ambtenaren. Hij nam waar (algemene wet) dat een bureaucratie continu uitdijt, dat managers streven naar meer ondergeschikten en minder rivalen, en dat ambtenaren elkaar bezig houden.
Het deed me denken aan mijn militaire diensttijd – the running joke was dat er bij Defensie een mannetje was voor de bruine schoenen, eentje voor de zwarte schoenen, eentje voor de bruine veters en eentje voor de zwarte veters. Een hoge officier vertelde me later dat dit geen grap was. Cyril Parkinson zou zich er niet over verbaasd hebben waarschijnlijk. Hij formuleerde tevens de trivialiteitswet die zegt dat de hoeveelheid tijd die in vergaderingen wordt besteed aan een onderwerp, omgekeerd evenredig is met de hoeveelheid geld en complexiteit die ermee gemoeid is. Als voorbeeld: niemand durft iets te zeggen over de hoge kosten van een kerncentrale, want niemand heeft daar de ballen verstand van, dus dat is binnen een uur besloten. Maar er kan weken vergaderd worden over de kosten van het schilderen van het stadhuis (iedereen kan een kwast vasthouden en “weet iets over verf”).
Work expands so as to fill the time available for its completion – C. Northcote Parkinson
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de ziekte van Parkinson, en hopelijk is een blijvende therapie snel beschikbaar – voor die ambtelijke aandoening vrees ik echter met grote vrezen. Nederland lijkt het al met al niet zo slecht te doen, het aantal ambtenaren is gedaald de afgelopen jaren, anderzijds hebben we er een waterhoofd aan EU opperhoofden bijgekregen en dan zijn er nog de ongekozen bestuurders van de Europese Centrale Bank (ECB). En die zijn ongekend goed in het maken van schulden en het vernietigen van uw koopkracht en uw pensioen. Laat u niks wijsmaken, die dure woorden die gebezigd worden door de top van de ECB, zijn weinig anders dan geld lenen uit de toekomst. Wat is de consequentie voor de burger?
- Investeringen zouden geld moeten opleveren, zelfs als er geld voor moet worden geleend; de huidige situatie in de Westerse Wereld is echter dat er enorme hoeveelheden overheidsschuld worden gemaakt om hele minimale groei te realiseren. De keerzijde is dat hierdoor de koopkracht van de euro (en de dollar bijvoorbeeld) omlaag gaat. Als u zich nog geen zorgen maakte over uw pensioen, dan hoop ik dat u nu gewaarschuwd bent.
- De rentetarieven kùnnen niet stijgen, omdat de schulden dan onbetaalbaar worden (derhalve extra moeilijk voor pensioenfondsen om rendement te behalen). Het opkopen van schulden door de ECB is bedoeld om economische groei te stimuleren, helaas verdampt daarmee uw spaargeld èn uw pensioen.
- Door de demografische ontwikkeling zal een steeds grotere groep een beroep doen op het belastinggeld, dat door een slinkende aanwas van de bevolking dient te worden opgehoest. Dit zal vooral voor de gezondheidszorg grote gevolgen hebben. Europa lijkt een beleid na te streven van immigratie uit Afrika en Midden Oosten om dit op te lossen, maar ook dat heeft een prijskaartje.
- De reactie van de Centrale Banken wereldwijd, op de crisis die in 2008 begon, was liquiditeit bevorderen, door grote hoeveelheden geld te creëren. Gevolg is een gigantische groei van de hoeveelheid geld (biljoenen, dat zijn getallen met twaalf nullen) sindsdien, omhooghouden van hele industrieën die anders niet rendabel genoeg zouden zijn, inflatie en ontwrichting van de markt, ter meerdere glorie van de aandelenmarkten. Consumptieprijzen stegen “nogal”, maar vooral huizenprijzen (bezittingen) zijn onbetaalbaar geworden. In meerdere rapporten blijken vooral de banken en de top 5% geprofiteerd te hebben van deze geldinjectie en is de kloof tussen arm en rijk verder toegenomen, terwijl economische groei uitbleef.
- Tot op heden is de dollar nog de reservemunt – maar hoe lang nog? Een crash in vertrouwen in de dollar, is zeker niet ondenkbaar dit decennium, met onvoorstelbare gevolgen. De VPRO documentaire De Dag dat de Dollar valt is angstaanjagend. Geen enkele munt heeft de hegemonie kunnen behouden, en mathematisch is fiat geld uberhaupt gedoemd te mislukken. Eigenlijk is de dollar al aan het vallen, traag maar gestaag. In de documentaire wordt gesproken over de Amerikaanse staatsschuld die 5 jaar geleden nog tien biljoen bedroeg, nu is dat al meer dan twintig biljoen, en met name de Chinezen hebben veel dollars in bezit (!!).
- Een lichtpunt is wellicht, dat de huidige generaties inzien, dat de nieuwe Westerse economische waarden, niet toereikend zijn. Tradities, gezinsleven, gemeenschappen – als antwoord op het globalisme – zullen hernieuwd in de belangstelling komen. Ook de situatie omtrent geld creatie, en derhalve de geldontwaarding in het huidige systeem, vindt steeds meer interesse. Hoe houdbaar is een systeem, waar de financiële elite, de banken en de overheden over goedkoop kapitaal beschikken, en de burger er maar niet beter van wordt?
Het is altijd leuker om iets vrolijks mee te delen (er is een vaccin voor het coronavirus!) dan een slecht nieuws gesprek te voeren. Er bestaat ook zoiets als cognitieve dissonantie; instinctief weten we het wel, maar we verzinnen allerlei uitvluchten om de werkelijkheid niet onder ogen te zien en we geloven liever dat de politiek en de economen onze welvaart behouden – en uiteraard hebben die partijen er baat bij het sprookje in stand te houden, waardoor hun boodschap deel is gemaakt van onze cognitieve structuur en cultuur.
It is well enough that people of the nation do not understand our banking and monetary system, for if they did, I believe there would be a revolution before tomorrow morning. Henry Ford
Een paar jaar terug las ik een boek van een professor in de Economie. Ik trof er een piepklein extra boekje in aan van twee miniscule pagina’s. Ha-Joon Chang – Economics: the User’s Guide:
- 95% of economics is common sense
- Economics is not a science
- Economics is politics
- Never trust an economist
- Economics is too important to be left to the experts
Gewapend met deze wetenschap ging ik in gesprek met -jawel- een kennis die ook professor in de economie is ergens in het zuiden van het land. Hij kon me niet uitleggen waarom geld is wat het nu is en de keren dat ik hem daarna trof op verjaardagen, meed hij me als de pest. Nooit leuk natuurlijk als een leek je gaat vertellen dat waar jij professor in bent, eigenlijk geen echte wetenschap is. Ha-Joon Chang doet er gelukkig heel luchtig over en hij is een plezier om te lezen.
U gaat er als huisarts van alles mee te maken krijgen – niet alleen in uw portemonnaie, maar ook op het spreekuur. Alleen als je onder een steen hebt gezeten de afgelopen jaren, zie je de nieuwe economische crisis niet aankomen. En een economische crisis heeft gevolgen voor de algemene gezondheid. In de meest recente economische crisis beschreven Ronald Batenburg et al, in: The impact of the crisis on the health system and health in the Netherlands, de toename aan algehele kosten, de toename van mentale gezondheidsproblemen, en de ontslagen in de thuiszorg en verzorgenden in verpleegtehuizen. Anno 2020 weten we hoe moeilijk goede zorg voor ouderen is geworden. Er zullen zeer innovatieve initiatieven moeten komen om de komende tientallen jaren, goede zorg te bewaken.
De experts zagen de economische crisis van 2007-11 niet aankomen – geheel in lijn met wat Ha-Joon Chang beweert over economen. Verscheidene economische indicatoren staan op het moment al in het rood, alleen de beurzen draaien nog volop in het groen, met dank aan de centrale banken. En Chang heeft een opdracht voor de burger, welke hopelijk gaat leven in de maatschappij zodra we weer in de penarie zitten: ‘actief economisch burgerschap’. Het begint met vragen stellen bij al te stellige uitspraken van zogenaamde deskundigen.
We need to accept that consumption is not the end goal of our life and stop measuring our well-being simply on the basis of earnings. We need to explicitly take the quality of our work-related life into account in judging our well-being. Ha-Joon Chang
Huib Rutten, Doctor, Astrologist